Telli Çalgılar

Sesin, gerilmiş bir telin titreşmesi biçimi ile elde edildiği çalgı türlerine telli çalgılar adı verilmektedir. Bu çalgılar, sesin çıkartılma biçimi olarak kendi içerisinde; yaylılar, mızraplılar ve tokmaklılar diye adlandırılan üç gruba ayrılmaktadır. 

Yaylı çalgılar: Titreşim, yayın tele sürtülmesi biçimi ile oluşmaktadır. Yay, tahta bir çubuğun üzerine at kılı ya da yapay kılların gerilmesi ile yapılmaktadır. Yaylı çalgılarda ses elde etmek için, bir el yardımı ile yay tellere sürtülürken, diğer elin parmakları ile yayın sürtüldüğü tele basılır. Bu çalgılarda da diğer pek çok çalgılarda olduğu gibi telin uzunluğu arttıkça ses kalınlaşır (pesleşir), kısaldıkça ses, incelir(tizleşir).

Genel olarak telli çalgılarda parmağın tele bastığı yere göre ses değişmektedir. Bunun sebebi tele basılan yere göre tel mesafesinin uzaması ya da kısalmasına bağlı olarak çıkan titreşimdir. Yaylı çalgılarda kullanılan pizzicato, yani telin parmak ile çekilmesi tekniği ile de ses elde edilmektedir.

Keman, viyola, viyolonsel, kontrabas, kemençe, kabak kemane, yaylı tanbur, ıklığ; yaylı çalgılara birkaç örnektir.

Mızrap ve parmakla çalınan sazlar: Titreşimin kullanılan mızrap ya da parmakla çıkarıldığı çalgılara mızraplı çalgılar denilmektedir. Eskiden, mızraplar kiraz ağacından yapılırken, günümüzde plastikten yapılarak kullanılmaktadır. Mızraplı çalgılarda, sap kısmının üzerine parmak ile vurarak ya da çekerek ses çıkartılabilir. Bu tekniğe, şelpe adı verilmektedir.

Mızraplı çalgılarda, yaylı çalgılarda kullanılan temel prensiplerden farklı olarak, yay yerine mızrap ya da parmak kullanılır. Telli çalgılarda istisnai bir çalgı olan arp, bir mızrap yardımı ile değil, parmaklarla telin çekilmesi ile çalınır.

Bağlama, gitar, mandolin, tanbur, cümbüş mızrap ile çalınan çalgılara, arp, ise parmak ile çalınan çalgılara örnektir.

Tokmaklı çalgılar: Bu çalgı türünde, diğer telli çalgılardan farklı olarak bir tokmak yardımı ile ses elde edilmektedir. Piyanoyu çoğumuz tuşlu bir çalgı olarak bilmemize karşın, aslında tokmaklı bir çalgıdır. Piyanoda her tuş, keçe ile sarılmış tokmaklara bağlıdır. Bu mekanizma içerisinde basılan tuş içeriden bağlı olduğu tokmağı harekete geçirir. Tokmak içeride sıralı olarak gerdirilmiş tellerden bağlı olduğu tele çarparak ses üretilmesini sağlar. Piyano, çalgılar içerisinde en geniş ses aralığına sahip enstrümandır.

Piyanodan esinlenerek yapılan org, piyanonun aksine tuşlu bir çalgıdır. Tuşlar elektronik aksamlar sayesinde ses üretmektedir.